|
Dla niewtajemniczonych objaśniam iż określenie świerczałki odnosi się do skartabellatów.Według statutów Kazimierzowskich była to grupa rycerstwa , którą w ówczesnych czasach określano po polsku nazwą włodyków po łacinie zaś wyrazami: milites medi, minores, simplices, communes, inferiores także minores nobiles, mediatatis militae de simplici militia.
Najważniejsze ograniczenia skartabellatu ujawniają się w tym, że nie posiadają herbów i zawołań , że głowszczyzna ich i nawiązka równa się połowie odpowiednich win szlacheckich , że wreście nie mogą sprawować żadnych urzędów publicznych z wyjątkiem najniższych jak komorników i wożnych sądowych.
Oporowskie metryki chrztu 1605- 1631r
Na 209 chrztów 82 wpisy nie miały odnotowanych nazwisk
W 127 chrztach występowały nazwiska, które powtarzały się podczas następnych chrztów bez żadnego statusu.
Są to: Bartoszewicz, Bartosz, Barzosz, Borowy, Brzędowy, Burdas, Cemnatka, Ciepły, Cieśla, Cika, Cząbka, Dębowy, Dibisz, Donin, Dożdzałka, Galusek, Glamka, Glenda, Golański, Grądka, Gręda, Grzesz, Hrępa, Janeczek. Kaczkoski, Kapustka, Kasik, Kącikowski, Kiermaszek, Klimasz, Knichała, Kniczałka, Kosowski . Kotyński, Kruszka, Kubacki, Lisek , Łakomy, Maciek, Malik, Maliszka, Mierzewski, Mila, Miracki, Musioł, Naidek, Nieracki, Paszek, Pluta, Putkoszek, Rak, Rusz, Sczerba, Śmiejek, Spychała, Stułpa, Urban, Walek, Waszek, Wielgosz, Wietisch, Więcek. Wrzał, Wujek, Zadorski, Zela, Zimny, Żmindka.
W Oporowie w 1612 -1630r r pojawia się w metrykach adnotacja honestus, która od 1630r w parafii oporowskiej zanika.
Rodziny z określeniem honestus w okresie 1612-1630r.
Barzosz, Barthosz, Barthoszewicz, Bieszkot, Borowy, Burdas, Ciepły, Cika, Cieśla, Dębowy, Dożdzałka, Froncek, Galusek, Gajda, Glama, Grądka, Gręda, Janeczek [Janek] , Kajas, Kapustka, Kaś, Kruszka, Kasper, Kilian, Kubacki, Kulka, Kniczałka [Knichała], Luszowski, Łakomy, Malik, Mierzewski, Musioł, Nawrot, Nieracki, Olejnik, Pluta, Posega, Rabiega, Ratai, Śmiejek, Sopolka, Stencel, Ślisko, Tomasz, Walek, Waszek, Wiekla, Wiejek, Wielgosz, Wrzał, Wujek, Zimny oraz kilkanaście osób bez nazwiska.
Określenie honestus dotyczyło rzemieślników osiadłych na tych terenach z nazwiskiem lub bez, oraz ludzi bez statusu , ale z nazwiskiem. Tak określano również owczarzy, pasterzy, komorników, kolonistów etc. Nie mogą to być giermkowie ponieważ oznaczenie honestus mają także odnotowane kobiety- ich żony [ nie wszystkie] w tym, niektóre samotne matki..Nie ma także w żadnym akcie odnotowanego statusu militis .. Honestus odnotowywano przy nazwisku, ale także przy osobie, która go nie posiadała czyli samym imieniu.
*Honestus- wedle słowników w poradnikach genealogicznych oznaczał rolnika z małego miasteczka bądź rzemieślnika wiejskiego, czyli kogoś na pograniczu miasto/wieś. Mieszkaniec miasta, ale zajmujący się rolnictwem lub mieszkaniec wsi, ale mający nierolnicze zajęcie, całkiem więc możliwe, że człek wolny i może dotyczyć również dawnego rycerstwa.
Teraz skąd rycerstwo w Oporowie?
Zaciekawił nas pewien zwrot Józefa Morawskiego.
„ Lud jest jednym z najdorodniejszych w Xięstwie, czego dowodem iż tu ztąd zawsze wybierają do Gwardyi Królewskiej”„
Od najdawniejszych czasów otaczali się królowie polscy strażą przyboczną, czuwającą nad bezpieczeństwem ich osoby. Hufce te nadworne zwały się Gwardyją Królewską. Początkowo składała się z konnicy, za Zygmunta Augusta brano drabów pieszych uzbrojonych w długie berdycze. Liczba tejże Gwardii nie była oznaczona. np. Jagiełło miał ich po kilka tysięcy. Kazimierz Wielki ze swoją gwardią napadał w 1339 na Ruś. Stefan Batory oprócz oddziałów węgierskich miał 2000 jazdy nadwornej polskiej i litewskiej . Za Władysława IV[ 1632-1648] ograniczył sejm w 1646r liczbie Gwardii Królewskiej do 1200 głów [ stąd za pewne zaprzestano zapisywać - honestus] zaś August II w 1716r zatrudnił w swojej gwardii w pewnej części Sasów : prócz tego jeden pułk koronny i pieszy tak w Koronie jak i na Litwie zwał się królewskim / Stanisław August miał Gwardię złożoną tylko z Polaków; przy tym pozwolono królowi używać do straży przybocznej po jednym pułku jazdy i jednym piechoty z wojska koronnego i litewskiego , wskutek czego były wyjęte spod władzy hetmańskiej , a stały bezpośrednio pod rozkazami króla. W roku 1775r wróciły pułki te na żołd Rzeczypospolitej i pod dowództwo hetmanów, ale zatrzymały nazwę pułków Gwardii.
Na poświadczenie w/w przypuszczeń jest ciekawa adnotacja w księdze chrztu za pewnie pozostałość po czasach wojaczki. Do około 1620 roku zapisywano podczas chrztu dwóch rodziców chrzestnych i świadka. I tak np. dla chłopca jest ojciec chrzestny i świadek [ mężczyzna] oraz jedna matka chrzestna, dla dziewczynki zaś jest matka chrzestna i świadek [ kobieta] oraz jeden chrzestny. To na wypadek gdyby któreś z rodziców nie powróciło z wojny.
W 1605 roku była w Oporowie szkółka. Pierwszym nauczycielem był Jan Ślisko. Szkółka utrzymała się do II połowy XVII, póżniej już szkoły nie było.
Niemniej jednak kiedy w 1806r Józef Morawski został dziedzicem Oporowa, był zaskoczony, że dzieci czytać i pisać umieją.
Pozdrawiam,
Mirosława Giera
Ciekawostka:
W dawnych żródłach wymienieni są camerarius i dapifer wojewody – służba dworska związana z rycerstwem. W II poł XIV w i XV rozpowszechnia się wyraz „ panosza' – sługa giermek. Panosze ( domicelli, dominicelli, wyraz łaciński widocznie żywcem wzorowany na polskim]. Zamiast domicelli Panosze używano częściej wyrazów „ familiares' famulus = panosza , niepasowani giermkowie tak jak w Niemczech rozróżnienie na Ritter i Knechte. Kiedyś famulus to nie był parobek tylko niższa warstwa rycerstwa podobnie jak miles.
|
Zaloguj
Zarejestruj
FAQ
Szukaj
