maria.mazur napisał(a):
Dobry wieczór, mam pytanie odnośnie terminu "ewangelickie", do którego kościoła ewangelickiego się odnosi, bądź czy do wszystkich. Znalazłam dziś w bazie projektu Poznań ślub moich 3xpradziadków w miejscowości Śmigiel w kościele ewangelickim w 1804 roku, którego akta zgodnie z informacją, znajdują się w AP Poznań. Natomiast AP Poznań w bazie Pradziad podaje, że z parafii ewangelickiej ma akta od 1830 roku, natomiast od XVIII wieku ma akta parafii ewangelicko-reformowanej, co by nawet bardziej pasowało, bo w XIX/XX wieku Knollowie byli własnie tego wyznania. Mam więc problem, które mikrofilmy zamawiać z Poznania do najbliższego archiwum. Czy upierać się, że muszą mieć ewangelickie z pocz. XIX wieku, bo Projekt Poznań z nich korzystał, czy zamówić reformowane?
Odpowiedź na to pytanie wymaga trochę wykładu historycznego.
W roku 1830 król pruski usiłował stworzyć jeden, zjednoczony państwowy kościół protestancki na bazie gmin uprzednio nazywających się luterańskimi, czy też reformowanymi, a które dotychczas miały generalnie dość sporą swobodę tego, z jakiej części dziedzictwa Reformacji chciały korzystać. Ten nowy kościół nazwano ewangelicko-unijnym. Jak to zwykle bywa, znalazła się niezadowolona mniejszość, która mimo prześladowań nie poddała się temu edyktowi, ale generalnie większość pastorów uprzednio reformowanych (kalwińskich) przyjęła narzucony odgórnie rytuał i strukturę. Od tej pory gminy tego "centralnego" kościoła przyjęło się nazywać ewangelickimi. Kolejny król zdecydował się na uznanie praw także nielicznej grupy, która nie weszła do Kościoła Ewangelicko-Unijnego i te gminy nazywano odtąd staroluterańskimi bądź ewangelicko-luterańskimi. Nastąpiło to w roku 1840. W międzyczasie spora grupa wiernych "zbuntowanych" razem ze swymi pastorami zdążyła wyemigrować do Australii.
Trochę inaczej sytuacja miała się w większych miastach, gdzie przed rokiem 1830 istniały już gminy ewangelickie obu tradycji - jak w Poznaniu i Lesznie. Tu, nadal działały obie gminy, które mimo oficjalnego zjednoczenia w strukturach KEU, nadal kontynuowały wewnętrzne zróżnicowanie - tzn. gmina dawniej reformowana nadal potocznie zwana była reformowaną (w Poznaniu był to kościół św. Piotra, a w Lesznie św. Jana). Nie wiem, jak dokładnie to funkcjonowało, ale faktem jest że władze tolerowały tę różnorodność i można nawet dostrzec, że istniały rodziny, które tradycyjnie przynależały przez pokolenia do gminy "reformowanej", choć oficjalnie był to jeden i ten sam kościół.
Różnica w nazewnictwie gminy w Śmiglu zapewne musi wynikać z tego, że była to historycznie wspólnota nurtu reformowanego, a po przystąpieniu jej (dobrowolnie, czy nie to już inna historia) do KEU, zaprzestano stosowania tego określenia. Natomiast mikrofilmy z AAP (Archiwum Archidiecezjalne) i tak nie podlegają wypożyczaniu do innych archiwów. Wedle mojej wiedzy, akta w obu archiwach dotyczą zaś tej samej gminy, tylko w AP są oryginały do końca XIX wieku i duplikaty do 1829, a w AAP duplikaty od 1830 wzwyż i oryginały z XX wieku (czemu dokładnie tak się stało, trudno już dziś powiedzieć, ja podejrzewam, że w AAP jest materiał, który za okupacji pozostał u pastora i po wojnie został przejęty przez duchownych katolickich, a stąd odesłany do Kurii).