Parafie:

• Bydgoszcz parafia pw. św. Marcina i Mikołaja (fara) ( - ) - rezydent 1925
• Bydgoszcz parafia pw. św. Wincentego a Paulo ( - ) - rezydent 1938

Elenchusy:
G-1925, 1931, G-1938

Dodatkowe informacje:

 Ks. Wacław Pacewicz odprowadził na miejsce wiecznego spoczynku wiele osób – najpierw w Bobrujsku, potem w międzywojennej Bydgoszczy. Jednak on sam godnej ceremonii pogrzebowej nie miał. Jak wynika z akt znajdujących się w zasobie IPN-u - funkcjonariusze Urzędu Bezpieczeństwa  wrzucili jego poćwiartowane zwłoki do Brdy.    W USC nie ma nawet aktu zgonu księdza.

   W Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie znajdują się akta personalne ks. Wacława Pacewicza. Niestety, jej zawartość jest bardzo skromna. Można tam znaleźć informacje o dacie urodzenia księdza (1880 r.), dacie święceń (1907 r.), o tym, że w latach 20. i 30. XX w. był rezydentem przy farze, czyli kościele pw. Marcina i Mikołaja w Bydgoszczy, a także o tym, że duchowny prawdopodobnie zaginął w 1945 r.[1]

   Skromna zawartość teczki z aktami  wcale nie oznacza, że tylko i wyłącznie do niej sprowadza się źródło informacji  o ks. W. Pacewiczu. 

                Podpora hrabiny Tyszkiewiczowej

   W publikacji „Nasze Kościoły”, wydanej prze Józefata Żyskara w 1910 r.,  przetrwały wiadomości o pierwszych krokach kapłańskich ks. Pacewicza, które stawiał on daleko od Bydgoszczy.      Był kapłanem na Kresach Wschodnich, sercem i duszą oddanym tym stronom. Zaraz po ukończeniu seminarium i wikariatu został proboszczem  w Chotajewiczach w powiecie borysowskim, w diecezji mińsko-mohylewskiej.  To dzięki swojej  niespożytej energii, ale i finansowemu wsparciu ze strony okolicznych ziemian, tzn. hr. Katarzyny Tyszkiewiczowej oraz hr. Marii i Karolowi O'Rourke - mały zrujnowany kościółek przekształcił w zadbaną świątynię.

   W 1912 r. ks. Pacewicz został został dziekanem kościoła pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Bobrujsku. To tutaj w czasie wojny polsko-bolszewickiej miał okazję zetknąć się z mieszkańcami naszego regionu – żołnierzami wojsk  poznańskich, którzy nad Berezynę przybyli pod wodzą gen. Daniela Konarzewskiego.  Może to właśnie był jeden z powodów, dla którego   zdecydował się osiąść jako rezydent w Bydgoszczy, w parafii farnej.  Kolejny - to   liczna kolonia kresowa, którą tworzyli byli mieszkańcy ziemi kijowskiej, mińskiej, mohylewskiej, witebskiej itd.  Został jej duszpasterzem.  Stąd bydgoszczanie nazywali go prałatem kresowym.

   W bydgoskim Archiwum Państwowym karta z kartoteki mieszkańców Bydgoszczy nie zachowała się, ale dzięki Księdze Adresowej z 1926 r. wiadomo, że ksiądz Pacewicz mieszkał we własnej kamienicy przy ul. Gdańskiej 129 ( do 1931 r. - nr 71 a). Kupił ją od rzeźnika  Jana Sombieckiego.

                                              Córka kapitana Kulwiecia                        

  Dla ludzi z Kresów Wschodnich, którzy po 1920 r. zamieszkali w Bydgoszczy obecność kapłana z „ich stron” była prawdziwym zrządzeniem losu.  To jego proszono, aby poświęcił  mieszkanie.  To ks. Pacewicz odprowadzał swoich kresowych parafian na miejsce wiecznego spoczynku, tak jak m.in.  Edwarda Woyniłłowicza – prezesa Mińskiego Towarzystwa Rolniczego, a w Bydgoszczy – Związku Polaków z Kresów Wschodnich czy Michała Łempickiego – polityka, przemysłowca i dziennikarza. 

   W Księdze Adresowej na 1925 r. odnotowano, że  ksiądz Pacewicz był  kierownikiem polskiego żeńskiego gimnazjum, które mieściło się przy ul. Gdańskiej 65 (przed  1931 r. - nr 39). Po przekształceniu tej placówki w 1930 r. w Gimnazjum Żeńskie T.N.S.W. już przy  ul. Kujawskiej 4 a następnie  w gimnazjum  Towarzystwa Szkoły Jednolitej był jej dziekanem. Liczna grupa młodych bydgoszczanek, zawdzięczała mu religijną edukację. Po latach jedna z nich, Róża, córka płk Andrzeja Kulwiecia  na łamach „Kalendarza Bydgoskiego” (1980 r.) ciepło  wspominała swojego nauczyciela w sutannie.

                                      Pół miliona złotych

   W okresie międzywojennym ks. Pacewicz, który chyba  nigdy nie narzekał na stronę materialną swej egzystencji  stał się bohaterem wielkiej sensacji: w pierwszym losowaniu pożyczki inwestycyjnej wygrał pół miliona złotych, o czym donosiły nie tylko lokalne, ale i stołeczne gazety.   W „Kurierze Bydgoskim” z  4września  1935 r. napisano:  

 „Wygrał tę sumę pewien bydgoski ksiądz, który nie życzy sobie, aby nazwisko jego było podane do wiadomości publicznej. Obawia się bowiem, że nie dałby sobie rady ze swymi „przyjaciółmi”, którzy zaoferowaliby mu swe usługi jako „wspólnicy” jego szczęścia.”

   Następnego dnia gazeta jednak podała nazwisko szczęśliwego „półmilionera”.   To samo zrobił „Dziennik Bydgoski”:

  „Mówią na mieście, że ksiądz dziekan Pacewicz zamierza za wszystkie z wygranej pieniądze wybudować w Bydgoszczy gmach gimnazjum.”

   W 1938 r. ks. Pacewicz został kanonikiem honorowym kościoła św. Marka w Rzymie. A następnie  - według relacji rodzinnych  -  spędził w wojnę w Warszawie. Po powstaniu warszawskim wrócił do Bydgoszczy. I potem już żadne wiadomości do rodziny nie dotarły. Może dlatego, że utrzymujący z  nim  kontakt kuzyn Zygmunt Pacewicz, na podstawie sfabrykowanej afery gospodarczej, co było normą w tamtych czasach,  trafił w 1948 r. do więzienia we Wronkach. A gdy wyszedł, wkrótce zmarł.[2]

                                      Sprawa Leszka Białego                               

   Dwa miesiące po wyzwoleniu Bydgoszczy – 11 marca 1945 r. ks. Pacewicz trafił do siedziby Urzędu Bezpieczeństwa, najpierw do gmachu przy ul. Markwarta, następnie – przy ul. Poniatowskiego. Nigdy stamtąd nie wrócił. 

   W zasobie Delegatury IPN w Bydgoszczy nie ma zapisów ewidencyjnych dotyczących osoby księdza.  Gdyby nie sprawa, do jakiej w 1957 r. udało się doprowadzić rodzinie Leszka Białego, szefa łączności Okręgu Pomorze AK zamordowanego  w siedzibie UB przy ul. Markwarta, w której kilkakrotnie wymieniane jest nazwisko ks.  Pacewicza wiedzę o tym, co się z nim stało mieliby pewnie tylko jego oprawcy i nieliczni świadkowie tej tragedii.

    W aktach z przesłuchań  z 1957 roku, prowadzonych przez Prokuraturę Wojewódzką, przechowywanych w zbiorach bydgoskiej Delegatury IPN, a dotyczących sprawy Leszka Białego,[3]  jeden z pracowników UB Konstanty Kielich zeznał, że do gmachu przy ul. Poniatowskiego na prośbę kolegi przyniósł kilof, potem  słyszał odgłosy rąbania.[4] Następnie widział pomieszczenie pełne krwi, a w nim funkcjonariusza Zalewskiego, który je mył:

  „Pod koniec marca około godz. 21.00 do 22.00 ćwiartowano jakieś zwłoki. Kilka dni przed tym przyszedł do mnie Szwagierczak i pokazywał mi dość dużą ilość pierścionków i innych kosztowności twierdząc, że wszystko to oddał przy zdawaniu depozytu jakiś ksiądz. Szwagierczak mówił dalej, że ksiądz ten miał również w futrze zaszyte inne kosztowności.(...) Zauważyłem – będąc na dziedzińcu - jak z gmachu wynoszono mocno ociekające krwią worki, w których coś było. Domyślałem się znowu, że są to poćwiartowane zwłoki. Worki te wynosili: Wątroba, Szwagierczak i jeszcze ktoś. Worków tych było zdaje się trzy lub cztery. Były one pełne. Wynosili je na stojącą na dziedzińcu bryczkę, przy której były dwa konie, po czym odjechali. Zdaje się, że Szwagierczak powiedział wówczas, że wiozą to do Brdy, skąd to już nie wypłynie.”

   K. Kielich zeznał też, że  gdy bryczka odjechała, jego szef Bolesław Halewski nakazał mu spalenie ubrań. Dwa miesiące później K. Kielich został oskarżony o przynależność do AK i trafił do wiezienia we Wronkach, gdzie również opowiadał o zabójstwie ks. Pacewicza i o spalonej sutannie. Z kolei świadek Leon Aldag  zeznał, że słyszał, iż  księdza zamordowano z  polecenia kierownika sekcji śledczej WUB Bolesława Halewskiego, a chodziło o przejęcie należących do niego kosztowności. [5]

   Być może  zatrzymanie księdza miało jakiś związek ze sprawą Józefa Lewandowskiego – słynnego „Jura” z grupy dywersyjnej AK „Zagra-lin”, która w czasie wojny organizowała zamachy.  Był on bydgoszczaninem, zaprzysiężonym do AK w Częstochowie. Jego nazwisko w sprawozdaniu UB z 1945 r. wymieniono wśród aresztowanych „wybitnych działaczy nielegalnych organizacji”, obok  Leszka Białego i Augusta Traegera.[6]   Według świadka Alojzego Jagodzińskiego - Lewandowski był krewnym ks. Pacewicza i często się o niego dopytywał.  [7]

   Słowa K. Kielicha o zamordowaniu księdza potwierdzili inni pracownicy UB. Tyle że nie ci, których wymieniano jako sprawców.  I tak B. Halewski  stwierdził, że  księdza  nie pamięta. Do niczego się nie przyznaje. A zeznania jego podwładnych, to zemsta z pobudek nacjonalistycznych. [8]Do zbrodni nie przyznali się również Czesław Biegała, Ryszard Szwagierczak, Henryk Wątroba, Franciszek Zalewski.[9] Z kolei Hipolit Duliasz, szef WUB zeznał:

„Nic nie wiem o tym, jakoby w gmachu przy ul. Poniatowskiego ćwiartowano jakieś zwłoki: wykluczam taką możliwość”[10]

      W postanowieniu o umorzeniu śledztwa w sprawie zabójstwa Leszka Białego z 9 VII 1957 r., podpisanym przez podprokuratora Stanisława Leńskiego zaznaczono:

„ Co się  z ks. Pacewiczem stało, nie ustalono”[11]

                                                       ***

   W bydgoskiej katedrze św. Marcina i Mikołaja, czyli farze nie ma żadnych dokumentów dotyczących ks. Wacława Pacewicza.[12] W Urzędzie Stanu Cywilnego nigdy nie zarejestrowano jego zgonu.[13] Śledztwa prowadzone w 2001 r. oraz 2002 r. przez  Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu i IPN  też niczego nowego nie wniosły.  Jedno jest pewne:  kosztowności, te z depozytu UB  trafiły do różnych domów, niekoniecznie w Bydgoszczy. I może dziś  wnuki czy prawnuki patrząc na nie ciepło wspominają swoich bliskich, nie wiedząc, że są one splamione krwią księdza Pacewicza. 

                                             GIZELA CHMIELEWSKA